In 1853 werd in Chidera (Lesvos) Georgios Jacobides geboren. Hij groeide uit tot een beroemd schilder, die in Athene en München kunstacademies bezocht, om uiteindelijk in Athene de National Gallery op te richten en directeur te worden van de kunstacademie. Hij behoorde tot de zogenaamde school der realisten uit München en moest niets hebben van nieuwe stromingen zoals het impressionisme en expressionisme. Er zijn geen wapenfeiten die hem met Lesvos verbinden, behalve dat hij er ter wereld kwam. Toch is er in zijn geboortedorp een museum ter zijner glorie opgericht: het Jacobides Digital Museum, waar zijn werk en leven uitgebreid worden gepresenteerd met digitale technieken.

Ook kunstliefhebber Angelos Katakouzenos en kunstboekenuitgever Stratis Eleftheriade (Tériade) werden op Lesvos geboren en verlieten het eiland om elders kunsten te studeren. Uit hun ontmoeting in Parijs in 1925 groeiden grote plannen die wel degelijk Lesvos raakten. Zo werd het werk van de schilder Theofilos uit Lesvos naar het Louvre gebracht, en werd het eiland twee musea rijker: het Tériade museum en dat van Theofilos. 

Het Tériade museum bracht juist de kunst die Jacobides verafschuwde, naar het eiland: het herbergt prenten van onder anderen Pablo Picasso, George Braques, Joan Miró en Henri Matisse. Het was Tériade die Marc Chagall naar Griekenland stuurde om de Lesvoriaanse herdersroman Daphne en Chloë van de schrijver Longos te illustreren. Chagall heeft het verre Lesvos niet gehaald, maar hij werd verliefd op de Griekse zon en kwam met sensationele prenten vol licht en kleur terug, die uitkwamen in een speciale Tériade editie (Grandes livres). Naast deze boeken presenteert het museum 26 nummers van Tériades schitterende kunstenaarstijdschrift Verve, speels gevuld met werk van bekende kunstenaars.

Ook Theofilos heeft heel wat jaren buiten het eiland doorgebracht, maar heeft ook genoeg jaren op Lesvos geleefd om te worden uitgeroepen tot Dé Schilder van Lesvos, zoals Sappho de dichteres van Lesvos is en Orpheus de muziek naar het eiland bracht. Theofilos was een volksschilder die zowel op muur als op doek schilderde wat hij om zich heen zag. Hij liep het liefst in historische kledij en is vooral bekend van zijn vrolijke, dorpse taferelen, oogstende mensen, interessante portretten en dobberende bootjes voorbij een haven. Hij was gelijk een fotograaf die zijn tijd vastlegde, zoals de eerste vliegtuigen die zomaar onopvallend aan de hemel op zijn doeken verschenen.

Had hij later geleefd, dan was hij vast fotograaf geworden, zoals Tzeli Hadjidimitriou, die in wezen hetzelfde doet als wat Theofilos deed: het leven – waarvan het merendeel op Lesvos – vastleggen. We hebben het aan haar foto’s te danken dat heel wat verdwenen kafenions* en baden in de hamam** nooit zullen worden vergeten. Ook prachtige afbeeldingen van desolate landschappen met stenen en huisjes*** die er zich verbergen, vormen een prachtig boek. Haar filmwerk richt zich op dezelfde wereld, die langzaam door de tijd wordt uitgewist. Tzeli legt oude beroepen vast, zoals bijvoorbeeld scheepsbouwers, of brengt in beeld hoe tsipoero of trachana**** worden gemaakt. Veelal oude mensen verschijnen voor haar camera om verhalen te vertellen, waardoor een schat aan cultureel erfgoed behouden blijft.

Had Theofilos nu geleefd, dan had Tzeli hem ook op het witte doek vastgelegd. Zoals ze in de indrukwekkende korte documentaire Mr. Dimitris & Mrs. Dimitroula deed met de man die altijd in vrouwenkleren door Skala Sykaminia paradeerde (Dimitris is helaas vorig jaar na dramatische toestanden overleden). Tzeli is op zoek gegaan naar de sporen van Orpheus (In search of Orpheus), wat haar dichter bij zichzelf heeft gebracht. Haar nieuwste film betreft de korte geschiedenis van lesbiennes in Eressos (Lesvia, the herstory of Eressos), wat haar twee prijzen opleverde tijdens het documentairefestival in Thessaloniki én een plek in het filmfestival van Cannes.

Tzeli is echter niet de enige kunstenaar op het eiland: eind mei zal de tentoonstelling All Arts Expo Avlonas plaatsvinden in Avlonas, een initiatief van twee Nederlandse kunstenaars – Anne Hollestelle en Albert van de Korput – die hebben geprobeerd alle kunstenaars die op het eiland leven (of er regelmatig vertoeven), in kaart te brengen en daar een selectie uit hebben gemaakt. Een brede internationale keuze aan schilders, beeldhouwers, fotografen, lithografen, ceramisten en mensen die met andere disciplines werken: ze zijn allemaal vertegenwoordigd in de lommerrijke tuin van de taverne van Kostas Artakianos op 28 en 29 mei, van 14 tot 20 uur.

* 39 Coffee Houses and a Barber’s shop (Crete University Press, 1997)
** Sacred Water, The Mineral Springs of Lesvos (self-publishing, 1996)
*** In Communion With Stones, The Rural Architecture of Lesvos (Crete University Press, 2009)
**** Salt and Bread (Sound Award, Docfest 2018)