Waar je ook gaat op Lesvos, langs de grotere wegen of over stille, ongeplaveide paden, in stadjes, dorpen of gehuchten, op bergtoppen of diep verborgen in de bossen: er staan altijd wel kerkjes op wacht. Ze variëren van miniatuurkerkjes langs de kanten van de weg en kleine kerkjes die als bloemen over het landschap zijn verspreid, tot grotere kerken met stevige klokkentorens.

Verschillende kerken

De miniatuurkerkjes (kandilakia) markeren een plek waar iemand is verongelukt of juist een ongeluk heeft overleefd. Meestal zorgt de familie ervoor dat er in zo’n herdenkingskerkje altijd een kaarsje brandt.

Kleine kerken of kapelletjes worden gebouwd ter ere van een heilige als dank voor of ter bescherming van het een of ander. Tenminste eenmaal per jaar, op de naamdag van de heilige, komt een priester er een feestje vieren, waarna het kerkje weer in overpeinzingen vervalt. Weinig van die kerkjes krijgen echter de kans om echt te vereenzamen, want er komt altijd wel iemand langs om schoon te maken of om een kaarsje te branden, hoever ze ook van de bewoonde wereld liggen.

Griekenland telt officieel 9792 geregistreerde kerken die worden bestierd door priesters, waarvan het merendeel in dorpen en steden, met klokkentorens in vele vormen en maten, die vaak los van het kerkgebouw staan. Soms functioneert zelfs een boom als klokkentoren. De klokken worden regelmatig geluid, volgens regels die verschillende gelegenheden aangeven, maar per gemeente kunnen verschillen. Wanneer je bijvoorbeeld rond zeven uur je bed wordt uitgeluid, dan is er een grote kans dat er een herdenkingsmis gaat beginnen. Wanneer ze een uurtje later luiden, kan het voor een verjaardagsfeestje van een heilige zijn. Voor meer vrolijke zaken luiden de klokken meestal ‘s middags, zoals voor bruiloften en doopfeesten.

Andere gebruiken

Het zijn ook alarmklokken. Bij bosbranden bijvoorbeeld kunnen ze luid en wild tekeergaan om de mensen te waarschuwen en op te roepen om te komen helpen met blussen. Of je kunt ze gebruiken om je mening te ventileren. Op 24 juli 2020 speelden de klokken in heel Griekenland een treurlied om Turkije te laten weten dat de Grieken rouwden om de Hagia Sophia in Istanbul, de voormalige christelijke, oosters-orthodoxe kathedraal, die die dag officieel weer een moskee werd. De Griekse patriarchen zetten zelfs gebeier in wanneer ze het niet eens zijn met de nationale politiek, zoals enkele jaren geleden, toen ze de klokken inzetten tegen de Griekse wet die het mogelijk zou maken om van gender te veranderen (de wet is er desondanks gewoon gekomen).

Paasklokken

Voor niet-gelovigen kan al dat klokgelui weleens overkomen als regelrechte terreur. In Nederland lopen zelfs rechtszaken tegen luidende klokken. De aanklagers zijn dan vast nog nooit in een Grieks dorpje geweest, waar klokkenspelers helemaal uit hun dak kunnen gaan. Deze ‘terreur’ is het grootst tijdens de Paasdagen, wanneer niet alleen het luide bim bam bom je soms de handen om de oren doet slaan, maar ook priesters die half zingend de mis voordragen via de krakkemikkige, luide elektronische omroepinstallatie die door het hele dorp hangt, opdat mensen die niet naar de kerk kunnen komen, toch de mis kunnen volgen. En dat meerdere malen per dag, want Pasen is een belangrijk en groot orthodox feest waarin talrijke tradities een rol spelen: van processies, versierde altaren, nachtmissen en vuurwerk, tot heel veel liturgisch gepreek.

De wind zal het klokgelui en de vuurwerkknallen over het eiland verspreiden. Maar de kleine kerkjes houden zich tijdens de paasdagen koest. Dat er in Griekenland vooral op de eilanden zoveel van die rustige kerkjes staan uit te kijken over zee, heeft te maken met de vissers en andere zeelui die vroeger – en in steeds mindere mate tegenwoordig – de zee opgingen. Het was aan de kerkjes om voor een behouden vaart te zorgen. De meeste daarvan zijn dan ook gewijd aan Sint Nikolaas, de beschermheilige van de zeevaarders. Maar ook Mariakerkjes zijn populair, als troost voor de achtergebleven vrouwen.

Het klokgelui van de kleinere kerkjes, meestal uitgerust met slechts één klok, is een zeldzaam geluid. Maar wanneer hun kerkklok spreekt, dragen ze er een boodschap mee uit die ver over de velden klinkt. Dus laat je niet verleiden door dat klokkentouw, hoe afgelegen die klok ook hangt.