Over een heuse mediterrane orkaan en verdwenen olijven.

De komende dagen is Griekenland in de ban van de medicane, een orkaan op de Middellandse Zee (mediterranehurricane). Enkele dagen geleden haalde een forse storm al boten uit de vaart en in enkele uren was de zomer weggeblazen en de temperatuur in het diepe gedoken. Gecombineerd met een warme zee zijn dit ideale omstandigheden voor het ontstaan van stormen zoals een orkaan.

Vooral Kreta en het zuidelijke vasteland – waaronder Athene – hebben code rood gekregen, maar ook hier op Lesvos trekt de wind weer aan, in plaats van dat hij afneemt zoals de weermannen en -vrouwen hadden gezegd. Ook de voorspelde regen wil maar niet vallen. Het eiland snakt naar regen, maar behalve een lokaal buitje zeilen alle serieuze buien onverbiddelijk en rakelings langs het eiland op zoek naar het land van de sultan, waar het de laatste maand veel rommelde in de lucht.

De storm blaast in ieder geval alle amandelen uit de boom. Dat scheelt weer, want anders had ik zelf de noten uit het arme boompje moeten slaan. Nu hoef ik ze alleen nog maar op te rapen. Een regenbuitje voor de olijven komt echter te laat, want de meeste olijfbomen waren al zorgwekkend leeg. Slechts enkele bomen wuiven met takken waaraan lichtgroene olijven verlegen mee schommelen met de wind. Lesvos wacht deze winter een volgende crisis: de olijfcrisis.

Olijven en olijfolie zijn al sinds eeuwen een belangrijke inkomstenbron voor Lesvos. Terwijl er vroeger een bloeiende internationale handel bestond, is het eiland sinds de ondergang van het Ottomaanse Rijk vervallen tot een olijvenrijk van kleine olijfboeren, die dankzij bescheiden inkomsten uit olijfolie het hoofd boven water hebben kunnen houden in deze barre tijden in Griekenland. Maar nu zitten de meeste mensen zonder één olijf!

De meeste olijfgaardeigenaren die ik sprak zeggen dat de oorzaak ligt in de matige zomer, die voor relatief koel zomerweer zorgde zonder een uitgesproken hittegolf, maar met een paar fikse regenbuien in juli. Ideaal weer voor de dakos, een fruitvlieg die het liefst zijn larven in olijven legt, waarna de olijven doodgaan. Die insecten hebben de gehele zomer zich ongegeneerd kunnen vermenigvuldigen, zonder te worden geveld door overmatig hete temperaturen of om te komen van de dorst.

Het is dus niet de olijvenpest Xylella fastidiosi, een bacterie die vooral in Italië en Spanje heftig huishoudt. Deze bacterie schijnt met een soort spuugkevers mee te komen en zorgt ervoor dat voeding en water niet meer kunnen doorstromen naar de takken. Hele olijfboomgaarden moeten het in Italië en Spanje ontgelden. De pest-bacterie heeft Griekenland nog niet weten te vinden. Gelukkig maar, want Lesvos heeft zelfs iets meer olijfbomen (12 miljoen) dan Griekenland inwoners heeft (bijna 11 miljoen) en je kunt je het Lesvoriaanse landschap toch niet voorstellen zonder al die wintergroen-zilveren bomen.

Ondanks de mislukte oogst zal niet iedereen zonder olie komen te zitten. Vorig jaar was een goed jaar voor de olie, maar de verkoopprijs was zó laag, dat niet iedereen alles heeft verkocht. Wat in ’t vat zit, verzuurt niet, en zo is het ook met de olijfolie. Toch heeft de burgemeester van Lesvos wél compensatie aangevraagd bij de regering voor de mis te lopen inkomsten. En vanzelfsprekend zal het aantal in te huren krachten om de olijfoogst binnen te halen – in de afgelopen jaren al drastisch geslonken vanwege de crisis – deze winter helemaal nihil zijn.

Europa kent verschillende oeroude olijfbomen, sommige wel duizenden jaren oud, zoals De Olijfboom van Plato, even buiten Athene. Volgens de overlevering was dit een van de twaalf bomen die rechtstreeks afstammen van de eerste olijfboom die de godin Athena aan de hoofdstad schonk. Plato vestigde zijn academie eronder, waar hij zijn leerlingen onderwees. De boom was vorige eeuw een heuse bezienswaardigheid, tot hij in 1976 door een bus omver werd gereden. De onderstam werd ondergebracht bij de agrarische universiteit van Athene, maar de noeste stronk overleefde en kreeg zelfs nieuwe loten, totdat hij in 2013 in handen viel van illegale kappers en voor altijd in rook opging, waarschijnlijk vanwege de hoge stookprijzen tijdens de crisis.

Lesvos kent weliswaar niet zo’n beroemde boom, maar in sommige regio’s van het eiland staan bomen die honderden, zo niet duizend jaren oud zijn en heel wat te vertellen hebben, als ze maar konden praten. Lesvos zonder olijfbomen is ondenkbaar. Het moet een beroerd gezicht zijn geweest, toen in 1850 de meeste bomen stierven tijdens de Grote Koude (toen in een paar uur tijd de temperatuur vliegensvlug diep onder nul schoot). Maar het eiland wist zich snel te herstellen van deze ramp door nieuwe bomen te importeren en te planten.

Lesvos zonder olijven, daar valt eventueel wel mee te leven. De eigenaars zullen alle tijd hebben om hun boomgaarden te fatsoeneren: muurtjes en hekwerk repareren en eventueel de grond goed omspitten. Een vriend vertelde dat het bovendien goed voor de bomen was om een jaar geen vruchten te dragen. Zo hebben ze rust, wat de oogst van volgend jaar alleen maar ten goede kan komen. Dan moet er echter geen medicane overheen razen. De voorspelde baan van Xenophon*, zoals de orkaan is genoemd, loopt voorlopig nog niet langs Lesvos, maar gaat onder Samos door. Orkanen zijn echter grillig van karakter en de uitlopers behoorlijk onstuimig. Het wachten is nu op dit voor de Middellandse Zee zeldzame fenomeen…

*(de orkaan is inmiddels verworden tot een cycloon en heet Zorbas)