Afgelopen dagen hield een Siberische storm uit het noorden het merendeel van de Grieken binnen, dicht bij de kachel. In Athene sneeuwde het, maar op Lesvos kreeg het verzopen land eindelijk de tijd om te drogen. Aan zee sloegen de golven echter weer over straten en kades, en daar waar hekken vlakbij waren, kon je goed zien hoe geweldig we met onze aarde omgaan: de hekken hingen vol met plastic dat uit zee waaide.

Je vraagt je af wat de vissen eten en ook hoeveel van dat plastic op velden terechtkomt waar gewassen worden verbouwd. Waar je ook kijkt, plastic kom je overal tegen, tot diep in de Lesvoriaanse bossen, ook al moet ik toegeven dat het eiland steeds schoner wordt en de bewoners steeds beter met de natuur omgaan.

Dankzij het barre weer deze winter is er op de velden niet veel méér te halen dan alleen maar plastic. De winter biedt normaal toch al niet zo’n grote variatie in groenten, maar tijdens milde winters willen er nog wel eens wat sla, spinazie en andere bladgroenten groeien. Met de strenge vorst is er veel verloren gegaan en zijn we aangewezen op de winterharde groenten zoals kool en rode bieten, als je tenminste groenten van de koude grond wil en niet uit de kassen.

Kool wordt meestal geassocieerd met de wat meer noordelijke landen zoals Rusland, Polen en Duitsland, maar ook de Grieken eten volop kool in de winter. De meest populaire gerechten zijn lachano salata (fijn gesneden kool met olie en azijn), lachano vrasto (gekookte koolbladeren met een scheut olijfolie; meestal met een verrassend lekkere, bijna zoete smaak) en lachanodolmades (met een gehaktmengsel gevulde rolletjes kool met de citroensaus avgolemono).

Er bestaat zelfs een Griekse mythe waarin het ontstaan van de kool wordt verklaard: eens dwaalde Dionysos met zijn volgelingen, de Mainaden, door Tracië. De koning van dat land, Lykoergos, voelde zich bedreigd en liet Dionysos en diens gevolg oppakken. Daardoor werd Dionysos zo boos dat hij Lykoergos waanzinnig maakte. De koning verwarde vervolgens zijn zoon met een wijnrank en hakte hem in stukken. Toen hij zijn vergissing bemerkte, was hij zó ontroostbaar dat hij tranen met tuiten huilde, en uit die tranen ontstonden de kolen. Sinds dit verhaal – en dat is heel lang geleden – geloven de Grieken dat je nooit wijnranken in de buurt van kool moet planten, omdat ze dan geen vruchten zullen dragen. Maar ook menen ze dat kool eten vóór een drankgelag een goede bodem voor de alcohol legt en – mocht je dat hebben vergeten – dat het je van je kater kan afhelpen.

Kool was vroeger niet alleen het voedsel van de armen, maar ook van de eerlijke mensen. Zo was de Griekse filosoof Diogenes van Sinope op een dag op zoek naar een eerlijke man. Hij kwam iemand tegen die bekend stond om zijn gevlei bij de rijken. Diogenes sprak tot hem: “Wanneer je altijd kool zou eten, zou je de rijken niet hoeven te vleien.” Waarop de man heel pienter antwoordde: “Wanneer je de rijken blijft vleien, hoef je nooit kool te eten.”

Kool is gezond om te eten (het bevat vitamine C, ijzer, calcium en potassium), en de oude Grieken en Romeinen geloofden dan ook heilig in haar helende kwaliteit. Ene Erasistratos, een Griekse dokter die drie eeuwen voor Christus leefde, schreef zijn patiënten kool voor bij maagpijnen en zelfs bloed spuwen. Volgens Plinius de Oudere is het ’s morgens eten van rauwe kool gekruid met oxymel (een siroop van water, honing en azijn), koriander, wijnruit, mint en zonnekroon (Silphium perfoliatum) goed tegen hoofdpijn, slecht zien, vlekken voor de ogen, milt- en maagaandoeningen én tegen slapeloosheid.

De Romeinse magistraat en legerofficier Cato beweerde dat een papje van gesneden kool het genezen van wonden bevordert. En in de 18de eeuw was er bijna geen schip dat de haven verliet zonder kool aan boord. Ook de beroemde kapitein Cook wist dat: die liet op zijn eerste reis – na een storm die voor veel gewonden zorgde – zijn scheepsarts de wonden verzorgen met koolpapjes, zoals Cato het ooit liet doen op de slagvelden ten tijde van het oude Rome. Het hielp en dus hesen de schepen sindsdien alleen nog maar de zeilen, wanneer ze zuurkool (gefermenteerde kool) en rauwe kolen aan boord hadden.

Pythagoras was een echte vegetariër. Wanneer hij offers aan de goden bracht, was dat geen vlees (hij wilde er immers geen dier voor doden) maar ongekookte granen en groenten, want hij geloofde heilig in rauw voedsel: dat houdt een mens scherp van geest en gezond van lijf en leden. Ook hij was gek op kool en schreef er meerdere recepten voor, zoals onder andere Met noten gevulde koolbladeren:
12 grote koolbladeren
1 gerste- of essenenbrood (gemaakt van ontkiemde zaden)
2 el geraspte ui
1 kop hazelnoten of pecannoten
½ kop in blokjes gesneden selderie
2 tl gemixte kruiden
zout en peper naar smaak
Verkruimel het brood in een schaal. Voeg hier de andere ingrediënten aan toe, behalve de koolbladeren. Snij de harde nerven uit de koolbladeren, spreid de bladeren uit en leg er het vulsel op. Rol ze op en serveer ze met wat takjes peterselie of mint.

Het oorspronkelijke recept was eigenlijk Met eikels gevulde koolbladeren. In de oudheid waren eikels populair voedsel. Omdat er nu geen eikels meer worden gegeten, zijn die vervangen door de noten. Maar desondanks lijkt me dit recept waarin zelfs het brood niet wordt gebakken (“kneed ontkiemde gerstekorrels en een halve kop vermalen gedroogde vijgen tot een brood en laat het 12 uur staan voor serveren”), niet echt mijn favoriete kost, hoe gezond het ook mag zijn.

Ik ben vroeger nooit een grote kooleter geweest, maar op Lesvos ben ik deze groente meer gaan waarderen. Ze is perfect om te roerbakken, maar je kunt er zóveel meer mee en met één kool kun je heel lang doen. Vorige week zag ik in de krant een foto van een man uit Aya Paraskevi, die een reusachtige kool van wel 11 kilo had geoogst. Daar kun je volgens mij de hele winter mee doen. Alhoewel, zodra een kool is aangesneden, gaan de vitamines snel verloren.

Ik vond op internet een website met wat lekkerdere en ‘moderner’ uitziende koolrecepten dan die van Pythagoras (het rauwe kool recept van Plinius de Oudere kan er overigens wel mee door, dacht ik zo): Greek cabbage recipes from Yummly. Niet dat alle recepten me zo Grieks lijken, maar ze worden wél met Griekse ingrediënten gemaakt. Ik ga er snel wat van uitproberen, want het einde van de winter lijkt nog lang niet in zicht en bovendien was Pythagoras nog een eigenschap van kool vergeten: kool verwarmt de ziel. En dat hebben we nodig voor de komende, koude carnaval.