Over wandelen en het plat van Michoe.

Een van de minst bekende gemeenten* op het eiland is de gemeentelijke regio Evergetoelas, genoemd naar een van de rivieren die van de Olympos naar beneden stromen en die uitmondt in de Golf van Jèra. Iedereen op weg naar het noorden komt door deze regio, want het kleine dorp Lamboe Mili, dat zo netjes in tweeën wordt gehakt door de nationale ‘snelweg’ Mytilini – Kalloni**, maakt deel uit van deze gemeente. De andere dorpen zijn: Asomatos, Ipio, Kato Tritos, Michoe en Sikoenda.

Asomatos, het kleinste dorp van de gemeente, ligt naast het bekendste en mooiste bergdorp van Lesvos, Ayasos. Terwijl je in Ayasos ‘s zomers onder de voet wordt gelopen door hordes toeristen, is in Asomatos de moderne tijd nog niet aangetreden: er zijn geen souvenirwinkels en het dorp is een oase van rust, waar nog vele mensen zich per ezel vervoeren en de kafenions zó op de monumentenlijst kunnen. Het is het mooiste dorp van de gemeentelijke regio Evergetoelas.

Het is echter moeilijk uit te maken welke plek in de natuur van Evergetoelas het mooist is. De wandelingen die over dit gebied worden beschreven (o.a. door de beruchte Andersons in hun boekje Lesvos: autotochten en wandelingen), voeren vaak over eeuwenoude monopatia (kleine ezelspaden) en zijn van een adembenemende schoonheid. Er stroomt overal water langs de berghellingen naar beneden, de beboste delen doen soms zelfs jungleachtig aan en de olijfboomgaarden met hun kleine ronde muurtjes tegen erosie ademen een eeuwenlange rust uit.

Met uitzondering van enkele wandelgidsen zwijgen de meeste toeristenboekjes over deze streek. Zelfs de uitgebreide gids over Lesvos Anexerefniti Lesvos (Het onverkende Lesvos, helaas alleen in het Grieks verkrijgbaar), met de prachtige foto’s van Tzeli Chatzidimitriou, voert je uitsluitend en per auto naar Asomatos, de watermolen van Millelia*** en het aquaduct van Lamboe Mili.

De oude watermolen van Millelia werd in 1994 gerestaureerd en produceert nu op authentieke wijze meel waarmee verschillende smakelijke pasta’s en broden worden gemaakt, die te koop zijn in het prachtige winkeltje dat bij deze watermolen hoort. Op het terrein van Millelia is ook nog een oude olijvenpers te bewonderen, waar vroeger het zware werk door ezels werd gedaan.

Evergetoelas heeft echter ook nog een aantal niet zo bekende plekken die beslist de moeite waard zijn om te bezoeken. Allereerst is er het lieflijke park Ayii Anaryiri. Met zijn hoge bomen, zijn kleine kerkje uit 1881 en het immer stromende water is dit een ware, schaduwrijke oase in het hart van het eiland, waar in de zomerse weekenden de Grieken graag komen picknicken. Vanuit deze ruime en paradijselijk aangelegde oase is het een must om even over het kleine paadje langs de rivier te lopen om al het groen om je heen te proeven, naar de bijen te luisteren die er om het hardst zoemen, de geuren op te snuiven die de planten en de aarde als een jungleparfum verspreiden, en het klaterende water te volgen waarin de kikkers ploffen als je er aankomt.

Tussen Ayii Anaryiri en de Golf van Jèra verheft zich een bergrug waarop het bergplateau Plati ligt. Dit kalkrijke gebied dat vol met grote stenen ligt, is in het voorjaar ook nog eens bezaaid met duizenden orchideeën. Toen we er vorige week op bloemenjacht waren, wisten we niet waar we moesten kijken: naar de grond om de kleurrijke orchideeën te zien of naar de grijsgroene olijfgaarden waar tussen de bomen manshoge torentjes van keien oprijzen. Je waande je op een of andere rituele plek waar de met keien gevulde torentjes een mysterieuze betekenis hebben. Natuurlijk was er geen bord in de omgeving te bekennen met een uitleg over wat deze torentjes betekenen. Zijn het gewoon mooi gemaakte hopen stenen die de boeren van hun velden rapen om de aarde makkelijker om te kunnen ploegen of hebben de torentjes van het Plat van Michoe een eigen verhaal te vertellen?

Wanneer je oude graven (zoals bij Palios), oude kerkjes of deze torentjes aantreft, zijn er slechts weinig mensen die je iets kunnen vertellen over hun oorsprong en betekenis. Ook internet biedt in dit geval geen oplossing. Lesvos is een eiland waar veel te vinden is, maar waarover bar weinig wordt geschreven. Op welke manier ik Michoe ook intikte in de Google zoekmachine, de torentjes van Plati werden niet vermeld, behalve dan dat ze op één toeristische kaart van Lesvos met een tekeningetje waren aangegeven.

Het dorpje Michoe staat redelijk beschreven op de website van de gemeente Evergetoelas. Tot mijn verrassing stond daar ook een grot genoemd die je zou moeten passeren, als je rondwandeling nummer 14 van de Andersons doet (Michoe via Plati): ik herinner me in ieder geval daar een bordje te hebben gezien met ‘cave’. De grot heb ik echter nooit gevonden en betreden. Het is de grot van Foessa, en als we de website van de gemeente mogen geloven, is het de mooiste grot van Lesvos, herontdekt in 1981. Via lage gangen zou je in ruimtes van wel 20 meter hoog moeten komen…

Er zijn boeken volgeschreven over de planten op de Egeïsche eilanden. Er bestaat een handjevol wandelgidsen over Lesvos. Er is een beroemd vogelboek over Lesvos (Birding on the Greek Island of Lesvos van Richard Brooks). En ik vond zelfs een (Grieks) kookboek met recepten van Lesvos. Maar waarom is er geen goede gids (bij voorkeur in het Engels) waarin de kleine, archeologische schatten van alle regio’s van Lesvos staan vermeld? Oud Andissa, de Byzantijnse kerkjes (zoals die bij Ypsilometopo), de graven bij Palios… Waarom zijn de oude watermolens nooit in kaart gebracht, waarom kan ik niets vinden over de torentjes van Michoe, waarom is het Romeinse aquaduct van Lamboe Mili geen toeristische trekpleister? Het wordt de hoogste tijd dat archeologen en historici zich het lot van dit vergeten eiland gaan aantrekken…

Updates:
*In 2013 werden alle gemeenten op Lesvos opgeheven en is het gehele eiland één gemeente geworden.
**Tegenwoordig loopt de snelweg Kalloni-Mytilini om Lamboe Mili heen.
**De watermolen van Millelia is niet meer in gebruik. Deel van de molen en andere spullen zijn verhuist naar Ayii Anaryiri.