In 1604 riep koning Jacobus I van Engeland: “een walgelijke gewoonte voor het oog, hatelijk voor de neus, schadelijk voor de hersenen, gevaarlijk voor de longen”. Maar daar was niet iedereen het met hem over eens: tabak zou namelijk medicinale krachten hebben. De Spanjaarden brachten de hemelse bladeren van de tabaksplant niet voor niets mee uit Zuid-Amerika rond 1530.

Ik moet toegeven dat ik nog steeds een roker ben, ondanks de vreselijke foto’s die ze tegenwoordig op pakjes sigaretten plakken. Wel ben ik terug naar de roots van de tabak: ik rook natuurlijke tabak van de Mohawk indianen. Ik weet het: geen pleidooi om door te gaan, maar wel om te minderen. De meest schadelijke stoffen worden door de fabrikanten aan sigaretten toegevoegd, dus rook ik zo ietsje ‘gezonder’.

Er waren tijden dat de halve wereld aan sigaretten en pijpen lurkte. Bekijk je films uit de jaren 60 en 70, dan wasemt de sigarettenrook uit het filmdoek. Een van mijn favoriete scènes is de op bed gezeten Melina Merkouri die al rokend een plaatje opzet in de film Never on Sunday. Griekenland is nog steeds een stevig rokersland, alhoewel ook hier de e-sigaret aan een onzekere opmars is begonnen. Ik kan me echter geen film voorstellen, waarin op elegante wijze zo’n e-sigaret wordt aangestoken.

Er waren tijden dat mensen zelfs rijk werden van het roken, zoals vroeger op Lesvos. Toen de rookmanie ook het Ottomaanse Rijk veroverde, doken steeds meer tabaksvelden op in het agrarische landschap. De Noord-Egeïsche eilanden Lesvos, Samos, Chios en Limnos begonnen met grootschalige tabaksverbouw, toen een fatale druivenziekte eind 19de eeuw de wijnbouw de das omdeed. Er viel goud met tabak te verdienen, want naast de officiële handel bestond er – het oude piratenbloed nog niet afgekoeld – een lucratieve smokkelwereld voor dit genotmiddel.

Lesvos heeft zijn laatste gouden eeuw (rond de jaarwisseling van 1900) niet alleen aan olijfolie en -zeep te danken: ook tabak werd een machtig exportproduct, dankzij de nieuwe, massaal aangeschafte stoommachines en de stoomboten die voor sneller transport zorgden. Het platteland veranderde: in de dorpen verschenen gewiekste handelaren, die al dan niet legaal de oogsten kwamen opkopen. Eveneens ontstond er een klasse met fabrieksarbeiders, die al snel georganiseerd raakten om in ’t geweer te komen tegen uitbuiting.

Smokkelaars werden niet of nauwelijks aangepakt, omdat de politie vaak zelf betrokken was bij de illegale handel. Bovendien richtte de burgerlijke ongehoorzaamheid zich tegen de positie van de Regie Company, die met steun van buitenlandse monetaire instellingen een monopolie had op alle tabak in het Ottomaanse Rijk. Schattingen zeggen dat eind 19de eeuw de helft van de bevolking sigaretten rookte afkomstig van de Regie Company, en de andere helft de veel goedkopere en vaak kwalitatief betere gesmokkelde tabak.

Dreven de teloorgang van het Ottomaanse Rijk en de diverse oorlogen de mensen op tot nog méér roken? De tabaksindustrie had niet zoveel last van de ineenstorting van de oude wereld. Vluchtelingen werden ingezet op de velden, en de fabrieken waar vooral veel vrouwen werkten, draaiden nog op volle toeren. Tot na de Tweede Wereldoorlog de Amerikaanse sigaretten de Europese markten veroverden. De fijner gesneden tabak werd door de Amerikaanse sigaretten-cowboys stevig gesaust met allerlei chemische rotzooi, die – jazeker – de verslaafdheid aan tabak nog eens extra stimuleerde. Maar dat wisten we toen nog niet. Deze ontwikkeling was wel een van de oorzaken dat de sigarettenindustrie in Griekenland begon af te nemen. In de jaren 60 verdwenen de tabaksvelden uit het landschap van Lesvos, tezamen met duizenden mensen die emigreerden, onder andere wegens armoede en het naar slavernij riekende werk op het land. Daarna ontdekte men vooral in het noorden van het eiland een nieuwe industrie: het toerisme.

Na de druiventeelt en de tabaksbouw is nu het toerisme tanende. De oorzaak wordt gezocht in de negatieve publiciteit rondom de vluchtelingencrisis, die niet of nauwelijks wordt aangepakt door de Europese Unie. Het gemis aan lange hagelwitte stranden en wereldberoemde archeologische monumenten maakt dat Lesvos nooit een eiland voor massatoerisme zal worden, hoe graag sommige mensen dat ook willen.

De tijden zijn veranderd en men moet zich opnieuw aanpassen. Vanwege de geografische ligging zullen vluchtelingen een veilig heenkomen blijven zoeken via Lesvos.Het massatoerisme zal nooit het eiland bereiken. En roken zal nooit meer gezond zijn….