De winter heeft eindelijk ingezet hier op het eiland: een gure wind uit het noorden blaast de door fruitvliegjes aangevreten olijven en de vrolijk oranje gekleurde sinaasappels en mandarijnen hardhandig uit de bomen en ook de laatste kweeperen worden van de takken gerukt. Alleen de overrijpe en vaak rotte granaatappels die allang geplukt hadden moeten worden, weten het langer vol te houden aan de boom, waar ze nog zeker tot rond kerst als natuurlijke kerstballen in de kale bomen blijven hangen.
De olijvenoogst begon dit jaar vroeg en is karig, en de mensen die nu op hun knieën op de koude grond de olijven uit de netten verzamelen, zullen knarsetandend hun sjaals en mutsen aantrekken en denken: waren we maar eerder begonnen, toen de zon nog uitnodigde tot een picknick na de gedane arbeid.
Maar eerlijk is eerlijk: december is een wintermaand, soms ook in Griekenland. En net nu de kerstfestiviteiten starten, komt er een ouderwets guur sinterklaasweer opzetten. Lesvos lijkt niet zoveel op te hebben met de heilige die menig zeevaarder behoedde voor de verdrinkingsdood en kinderen van een hongerdood redde. Het eiland kent talrijke grote en kleine vissershavens en ’s winters vertoeft het merendeel van de mannelijke bevolking op zee om te vissen, maar er zijn maar drie bekende kerken op het eiland, die aan Ayos Nikolaos zijn gewijd (naast ongetwijfeld een zee aan kleine kapelletjes).
Een van de Sint Nikolaaskerken bevindt zich in Pètra: het ligt aan de voet van de rots waarop de beroemde Maria Glikofiloessa-kerk pronkt, gewijd aan de Heilige Maagd die samen met Sinterklaas de zeevaarders een hand boven het hoofd houdt. Deze Sint Nikolaaskerk is weliswaar geen al te grote kerk, maar dankt zijn bekendheid aan de fraaie oude fresco’s die het herbergt, sommige dateren zelfs uit de 16de eeuw.
Een tweede Sint Nikolaaskerk – de grootste van alledrie – staat in Plomari: zij is gebouwd in 1847, heeft ook een aantal mooie iconen en wordt door de inwoners op handen gedragen; vandaar dat op 6 december het openbare leven in Plomari volledig stilligt om de naamdag van de beschermheilige te vieren.
De derde Sint Nikolaaskerk kun je vinden in het kleine dorpje Tzithra, een bescheiden verzameling huizen plus één kerk, verborgen in het groen onder het stadje Andissa. Wat deze ‘zeevaarders-kerk’ in een plaatsje relatief ver van de zee doet (het is een van de weinige dorpen op het eiland zonder zeezicht) weet ik niet. De kerk is in mysteriën gehuld, met name het grote mysterie rond de enorme sleutel die toegang tot de kerk moet geven. Ik heb me laten vertellen dat deze sleutel wordt bewaard door een oudere inwoonster van het dorp (er woont nog maar een handvol mensen daar), maar telkens wanneer ik er kom, is de dame pleiten. Dit verhaal hoor ik van meer mensen die het dorp hebben verkend. Misschien is de sleutel gewoon zoek en bekommert geen levende ziel zich meer om het interieur van de kerk. Wat trouwens niemand moet afschrikken om een kijkje te nemen in dit half verlaten maar pittoreske dorp, omringd door uitbundig groene en vrolijk verwilderde tuinen. Tzithra is niet ver van het fraaie Perivola, een klooster dat bijzonder fraaie fresco’s heeft, maar openingstijden kent die gehoorzamen aan de luimen van de dienstdoende monniken.
De donkere dagen voor de kerst zijn aangebroken: het kacheltje snort, de wind giert om het huis. Tijd genoeg om het sinterklaasmysterie van de afwezige vrouw met sleutel van de kerk in Tzithra te ontsluieren. Daarvoor hoef ik eigenlijk alleen maar op 6 december naar dat dorp te rijden, waar – naar ik aanneem – traditiegetrouw de kerk en Ayos Nikolaos die dag in de bloemetjes zullen worden gezet. Dan zal de kerk toch wel open zijn?
Aan de andere kant: niets is mooier dan een mysterie. Het Sint Nikolaasmysterie van Tzithra over de kerk met de sleutel die zoek is, spreekt op een koude winterdag meer tot de verbeelding dan een tocht door het gure landschap. Misschien blijf ik die dag toch maar gewoon thuis naast mijn snorrende kacheltje en droom ik over fantasierijke muurschilderingen van heiligen die de wereld wat kleur hebben gegeven.