Een kleine rondgang over Samos.

In de jaren tachtig werkte ik een seizoen op Samos voor een reisbureau in Samos stad. Ik zag maar weinig van dit prachtige eiland, omdat ik tussen het werken door meestal op Gangoe Beach lag, toen een rustig stadsstrandje met één taverna die slechts twee cassettebandjes had, waarvan de muziek van Alexiou en van Parios (Ena gramma) de hele dag door over het blauwe water van de baai schalde.

’s Avonds bracht ik er bijna net zoveel tijd door, maar dan met andere muziek: eerst in de disco, en vervolgens naar de bouzoukia die zich boven de disco bevond en waar het in mijn herinneringen elke avond feest was met hartveroverende Griekse liederen, veel hoppa hoppa en gebroken borden.

Het gebouw waar ik zoveel zwoele Griekse avonden doorbracht en waar de benen stevig de lucht in zwaaiden, heeft nu geen betrouwbare vloer meer en staat als een sombere Griekse ruïne aan het eind van het volgebouwde Gangoe strandje. Al die zonnebaders die er nu liggen te luieren, zullen geen idee hebben van wat er zich ooit aan geweldige avonden in dat gebouw afspeelde.

Waarom er nog niemand de sloophamer op heeft losgelaten, weet ik niet. In tegenstelling tot Lesvos kent Samos niet zoveel verlaten gebouwen, zeker niet in de huidige hoofdstad Vathy. Daarvoor moet je naar Karlóvassi, wat ik vroeger een vreselijk oord vond en waar je zo snel mogelijk doorheen moest rijden, omdat het enkel uit enorme bouwvallen leek te bestaan. Nu loop ik met bewondering langs al die afbrokkelende fabriekspanden en probeer het schitterende leven wat Karlóvassi ooit kenmerkte, te proeven uit al die oude muren.

Samos kende zijn eerste bloeiperiode tijdens het schrikbewind van Polykrates (540 – 522 v.Chr.). De beroemde wiskundige Pythagoras – die er revolutionaire filosofieën op nahield – vluchtte voor deze tiran naar Zuid-Italië. Polykrates kon met 100 oorlogsschepen meepraten in de toenmalige wereldpolitiek en hield de Egyptische farao Amasis te vriend om massa’s geld te ontvangen voor de verdediging van Egypte. Toen Polykrates echter vriendjes werd met een nieuwe Perzische koning, stopte de Egyptische geldstroom, veroverden de Perzen het land van de piramiden en probeerden legers uit Sparta en Korinthië Samos te veroveren. Grote verdedigingsmuren hielden hen tegen en zo kon Polykrates nog even aan de macht blijven, totdat zijn geldzucht hem in de val van koning Oroetos lokte, door wie hij werd vermoord.

De geschiedenis van Karlóvassi begint in de 17de eeuw, toen zich in de bergen nederzettingen nestelden rondom een grote vruchtbare vlakte, waar vooral druiven werden verbouwd. Aan het einde van die eeuw was Karlóvassi de rijkste stad van het eiland. Net zoals op Lesvos en in geheel Europa kwam eind negentiende eeuw de wijnteelt tot stilstand door de druivenziekte phylloxera en ging men over op de verbouw van tabak en de productie van leer. De nieuwe bloeiperiode van Karlóvassi was af te lezen aan statige herenhuizen, grote kerken, diverse scholen en zelfs een paardentram. De verdere geschiedenis verschilt niet veel met die van Lesvos: de aansluiting met Griekenland en vervolgens de oorlog met Turkije deed de bloeiende industrie krimpen. Vluchtelingen die het eiland in de jaren twintig overspoelden, en een economische crisis in de jaren dertig waren funest voor de industrie, en zo verviel het grootse Karlóvassi deels tot een ruïnestad.

Het gebied Ormos met oude industriële gebouwen is vele malen groter dan het soortgelijke gebied van Jèra op Lesvos en is nog behoorlijk levendig, daar er een explosie aan wildbouw heeft plaatsgevonden. Tussen oude vergane gebouwen zijn huizen verrezen in alle maten en kleuren en zelfs hotels hebben er hun muren geplant. Alles los van elkaar, bang elkaar aan te raken. Het geeft een merkwaardig effect op de ‘boulevard’, die zich langs zee uitstrekt met oude glorieuze gebouwen naast vrolijke nieuwbouw.

Veel toeristen op Samos zijn geïnteresseerd in het oude erfgoed van Polykrates: de tempel van Hera, de tunnel van Eupalinos en de muren van Polykrates. Slechts weinigen bekommeren zich om het latere erfgoed, dat vooral in Karlóvassi nog overeind staat: uit een periode waarin de haven druk werd bezocht door koopvaardijschepen, fabrieken grote stoomwolken uitbliezen en grote kasten van huizen werden gebouwd.

Karlóvassi wordt tegenwoordig deels bevolkt door studenten, wat het een levendige frisheid geeft. Het heeft zijn verleden niet uitgegumd maar met een snufje anarchisme deelgenoot gemaakt van zijn nieuwe structuur. Dat anarchisme lijkt uit de rondom liggende heuvels en bergen te sijpelen, waar in een weelderige, jungleachtige natuur de meest uiteenlopende planten, struiken en bomen kriskras door elkaar groeien. Tussen dichtbegroeide bossen, afgewisseld door wijngaarden, verstoppen zich vele kerkjes, waaronder eentje in een hoge indrukwekkende grot. De ruïne van een Venetiaans kasteel prijkt op een heuvelrug dichtbij verfrissende watervallen en tal van kleine, hooggelegen dorpen vormen een eigen bezienswaardigheid dankzij weidse uitzichten. Voor mij is Karlóvassi dé hotspot van Samos!