De Amerikaanse schrijver John Williams (1922-1994) werd pas vorig jaar ontdekt door de Nederlandse lezers. Zijn eerste in het Nederlands gepubliceerde boek Stoner, over een professor op een universiteit, haalde meteen de top 10. Vervolgens kwam de indrukwekkende roman Butcher’s Crossing, over de bisonjacht. Kort geleden werd zijn derde roman in het Nederlands gepubliceerd: Augustus, over de Romeinse keizer Augustus.

De Grote Augustus had maar één dochter: Julia. Haar vader manipuleerde haar huwelijken om politieke stabiliteit te verkrijgen of om de positie van een troonopvolger te versterken. Als 2-jarige peuter werd ze al verloofd met Augustus’ tegenstander Marcus Antonius. Die werd echter hoteldebotel op de schone Egyptische Cleopatra en stierf enkele jaren later een roemruchte dood, en dus zou Julia later trouwen met neef Claudius Marcella. Toen de positie van Augustus’ beste vriend Marcus Vipsanius Agrippa als troonopvolger moest worden verstevigd, werd ze eerst aan deze veel oudere Romeinse generaal uitgehuwelijkt. Van liefde was natuurlijk geen sprake.

De Romeinen hebben het heel wat eeuwen voor het zeggen gehad op Lesvos en omstreken. Een van de weinige overblijfselen uit deze periode is het aquaduct, waarvan het grootste, nog overeind staande deel in Moria is te bewonderen. In het verhaal van John Williams volgde Julia haar man Agrippa op reis door de Oriënt. In die tijd was het uitzonderlijk dat een hoge militair zijn echtgenote meenam op dienstreis, maar Julia wilde per se wat meer exotische streken van het grote Romeinse Rijk zien. Als vrouw van de tweede man van Rome én als dochter van de Romeinse keizer werd ze op een aantal Griekse eilanden als een godin onthaald, zeker op Lesvos, waar ze de erenaam Aphrodite kreeg. Dit maakte zoveel indruk op haar, dat – toen haar man onverwachts de grenzen van het rijk moest gaan verdedigen –  Julia ervoor koos om op Lesvos op hem te wachten, waar ze (volgens Williams) verslaafd raakte aan de rituelen van een geheime vrouwelijke godenverering, ter ere van een oppermachtig geheime godin. Onderdeel van die rituelen was het zich drie dagen terugtrekken in een hutje met een jongeman.

Ik heb nog nooit over geheime Griekse goden gelezen. De godenfamilie van de Olympos is al uitgebreid genoeg. In het boek The Cults of Lesvos van Emily Ledyards Shields staan de twaalf belangrijkste goden van Lesvos op een rijtje, maar geen geheime. Zo was Apollo misschien wel de machtigste god op het eiland, en Artemis de belangrijkste godin. Artemis staat nu bekend als de godin van de jacht, maar op Lesvos was ze vooral de godin van de thermische baden. Bij Thermi moet een grote tempel hebben gestaan voor Artemis. Ook Hera behoorde tot de 12 populairste goden van Lesvos: wegens schoonheidswedstrijden. Resten of beschrijvingen van een tempel van Aphrodite op het eiland zijn echter schaars. Als beschermgodin van het naburige Troje moet ze bekend zijn geweest. Er zijn wetenschappers die denken dat de tempel in Mesa aan haar was gewijd en dat er vlakbij Mytilini een andere stond. Wel heeft Sappho over haar geschreven en zelfs haar dochter naar haar vernoemd. En Keizer Augustus’ dochter Julia werd – zoals boven al beschreven – geëerd met de titel van deze liefdesgodin.

Het meest waarschijnlijke is dat Julia na al haar gearrangeerde, liefdeloze huwelijken eens flink de bloemetjes buitenzette op Lesvos: ter ere van Aphrodite of misschien wel van Dionysos, die onder andere in Mythimna (Molyvos) werd geëerd met een festival dat deels alleen voor vrouwen was en ook een seksueel tintje had. Ze maakte het in ieder geval zo bont, dat iemand haar vader waarschuwde en ze vervolgens naar Rome werd teruggeroepen. 

De roman Augustus is echter deels aan de fantasie van John Williams ontsproten, wat tegelijkertijd de charme van het boek is. Zo is er een portret ontstaan van een man van vlees en bloed, met zijn dilemma’s, verdriet en gezondheidsklachten. Dankzij voor het merendeel fictieve correspondentie tussen verschillende hooggeplaatste Romeinen rondom de keizer en enkele dagboekfragmenten van (onder andere) Julia, krijgen we een tot de verbeelding sprekend tijdsbeeld rondom een man die in zijn tijd als een godheid werd vereerd, maar ook zijn geliefde dochter moest verbannen wegens onzedelijk gedrag. Want Julia had op Lesvos de smaak te pakken gekregen en bleef in Rome – zelfs tijdens haar volgende huwelijk met stiefbroer Tiberius – een losbandig leven leiden. Waarom koos Williams ervoor Julia onder te dompelen in primitieve rituelen op een Grieks eiland, ver weg van de intriges en de bacchanalen in Rome? Omdat hij dacht dat de Griekse eilanden nog verre van beschaafd waren? 

Het was in de Romeinse tijd nog gebruikelijk dat helden of machtige mensen zoals keizer Augustus een goddelijke titel kregen en dat er festivals tot hun eer werden georganiseerd. Maar Lesvos – of Mytilene zoals het eiland vroeger werd genoemd – was in die tijd geciviliseerd en rijk, waar redenaars en filosofen vrienden waren met grote politici. Zo was Theophanes van Mytilene de beste maatjes met de Romeinse leider Pompeius de Grote. Deze vriendschap zorgde ervoor dat Mytilene na een oorlog waarin het de kant tegen Rome koos, gevrijwaard werd van een zware straf. Ten tijde van keizer Augustus leefde er de alom geëerde schrijver Lesbonax, die zich bezighield met het schrijven van politieke redevoeringen en geschiedkundige werken zoals over de oorlog tussen Athene en Sparta. Zijn zoon Potamo was geen onbekende in Rome en bevriend met keizer Tiberius (de laatste echtgenoot van Julia).

In het boek Rom und Mytilini van Conrad Cichorius valt te lezen welke verhoudingen Lesvos met het Romeinse Rijk had en welke Romeinen hier verbleven. Het boek wemelt van namen van archeologen en belangrijke Romeinen, een onderwerp waarin ik niet helemaal thuis ben, en dus duizelde het me een beetje tijdens het lezen. Het is vooral voer voor wetenschappers, maar toch mooi genoeg om er losjes doorheen te lezen. Het geeft in ieder geval een goede indruk van hoe men probeert de oude geschiedenis te reconstrueren; met een beetje moeite kun je je inleven in het Romeins-Lesvoriaanse leven dat lang niet zo gek was, want menigeen verkoos het eiland als plek voor ballingschap of studie. En als we John Williams mogen geloven, was het ook een plek om helemaal uit je dak te gaan.