Menigeen die in Mytilini komt, zal zich wel eens afvragen waarom in tijden van crisis de cafés blijven uitpuilen met mensen. De horecaetablissementen rond de haven lijken dag en nacht overbevolkt met jongeren. Je zou kunnen zeggen dat ze een Griekse traditie in ere houden: zaken en vriendschappen worden in cafés beklonken. Het enige verschil met hun vaders en grootvaders is dat zij de oude, stoffige kafenions hebben verruild voor grotere, moderne cafés. Maar geen crisis die een Griek van zijn koffie of drankje in het café kan houden. 

Naar welk dorp op Lesvos je ook gaat, je zult versteld staan van de hoeveelheid kafenions die zich rond het dorpscentrum bevinden. Een aantal van hen is al jaren dicht, want de Lesvoriaanse dorpen lopen leeg. De gesloten koffiehuizen vormen een schrijnend souvenir van een tijd waarin de agora’s (marktplaatsen) ooit het levendige centrum van het dorp vormden. Misschien zijn die dorpspleinen of -straten niet meer altijd propvol met mensen, maar ze blijven het kloppend hart van het dorp en menig toerist zal met zweethanden achter het stuur zitten, wanneer hij door zo’n dorpje rijdt en zó dicht langs de tafeltjes van de nog in bedrijf zijnde kafenions moet laveren, dat hij vreest een grote teen van een caféklant te pletten.

De voornamelijk mannen (de vrouwen vind je op de stoepjes voor de deuropeningen van hun huis) vinden het alleen maar leuk, wanneer toeristen voorzichtig manoeuvrerend door hun dorpsstraat rijden. Ze zitten er om commentaar te leveren op alles wat er gaande is, en grijpen elke gebeurtenis aan om erover te discussiëren. In de cafés wordt het leven doorgenomen, worden vriendschappen gesmeed, worden mensen uitgenodigd om hen te bedanken voor een geklaarde klus en worden de zorgen uitgewisseld.

In de meeste dorpen zijn de moderne cafés nog niet verschenen, omdat de jongeren naar de grote steden zijn vertrokken. Daarom vertoeven de oudere mannen vaak nog in kafenions die – wie weet hoeveel jaar – nog steeds niet zijn veranderd. In een enkel dorp zijn wél trendy cafés verschenen, om de toeristen te behagen: zo vind je in Molyvos geen enkel traditioneel kafenion meer en moeten de mannen hun heil zoeken bij restaurants zoals Alonia en Angelos, waar ze zich nog enigszins welkom voelen.

In Molyvos is zelfs geen enkel spoor meer van een oud kafenion overgebleven: alle pandjes zijn opgeknapt en alle sporen van het verleden gewist. Dat is wel anders in de meeste andere dorpen, waar je door stoffige ramen kunt gluren en museumachtige taferelen kunt ontdekken van een tijd die lijkt te hebben stilgestaan. Van mij zouden al die kafenions op de monumentenlijst mogen, met hun historische interieurs en oude foto’s en artefacten aan muren, die ooit in de meest monsterlijke kleuren werden geverfd (in onze ogen dan, want reken maar dat dat vergeelde poepbeige en turquoise-groen vroeger wél in de mode was).

Tegelijk met de kafenions lijkt ook de nationale drank ouzo – naast koffie het meest geconsumeerd in de traditionele cafés – op weg om in de vergetelheid te raken: jongeren lurken het liefst aan een frappé (koude koffie) of nippen een avond lang aan één kleurrijke cocktail. Maar daar wil men hier verandering in brengen: dit jaar zal op drie plekken op het eiland een ouzo-festival plaatsvinden: in de ouzo-bolwerken Mytilini (13 en 14 juli) en Plomari (6 en 7 juli) en in het afgelegen Sigri (10 juli). Muziek, een tentoonstelling over ouzo-etiketten en hapjes die naast een ouzo nooit mogen ontbreken, vormen een vast onderdeel van deze reizende happening. Net zoals een diashow met foto’s van kafenions op Lesvos, gemaakt door Tzeli Hatzidimitrioe, bekend van haar prachtige boek 39 Coffee Houses & a Barber’s Shop, een boek waarin in ieder geval al veel van die uitstervende kafenions zijn vastgelegd. 

Mensen vragen wel eens wat de beste ouzo is. Daar is maar één antwoord op: die van Lesvos. Maar welke van Lesvos de beste is, dat is zó persoonlijk dat ik daar nooit antwoord op geef. Ik kan u hoogstens verwijzen naar een ouzo-proeferij, waarbij nog altijd de persoonlijke smaak de winnaar aanwees: ouzioterie. De kersen-ouzo stond toen nog niet op het menu, maar wordt nu wel op het ouzofestival gepresenteerd: ik ben heel benieuwd naar deze uitzonderlijke combinatie.

Slechts een enkel kafenion krijgt nieuw leven ingeblazen. Zo is in Lisvori (bij Polichnitos) een van de vele kafenions (het café dat op de cover van 39 Coffee Houses & a Barber’s Shop prijkt) in gebruik genomen als toeristenbureau. Een vriendin van mij huurde het pand, plantte haar computer op de toog (kylikio), verving op de planken erachter (teziakia) de flessen drank door boeken over Lesvos, hing wat aanlokkelijke foto’s tussen het al hangende, museumwaardige gereedschap en klaar was het bureau. 

Niet alleen het bureau is onorthodox, maar ook haar concept: ze organiseert excursies op maat en betrekt hierbij mensen die op het eiland meestal zelfstandig activiteiten aanbieden, zoals kajakken, wandelen, boottochten, paardentochten en -coaching, kruiden- en orchideeënwandelingen, én haar eigen specialiteit: safari’s. Mocht je op het eiland zijn om kennis te maken of om de zaken te bespreken, of mocht je aan een van de excursies in de buurt van Lisvori deelnemen, dan ontkom je niet aan de traditie van het kafenion en word je onthaald in een prachtig oud koffiehuis, dat de authenticiteit en de gastvrijheid van Lesvos perfect uitstraalt. 

(Helaas bestaat reisbureau Pandora niet meer).