(Kerkuil)

Soms heb ik wel eens medelijden met de vogels op Lesvos. Op internet staat regelmatig tot in details beschreven waar je welke vogel kunt vinden, zodat er soms dikke rijen mensen met van die grote cameratoeters ongeduldig naar de bomen turen waar de vogels bivakkeren. Daar gaat je privacy.

Ook wat uilen betreft worden er meerdere plekken beschreven waar je verschillende exemplaren kunt vinden, zoals steenuilen, kerkuilen, ransuilen en dwergooruiltjes. Deze laatste komen waarschijnlijk het meest voor op het eiland en krijgen op internet de meeste aandacht. Hun korte, duidelijke tuutgeluid is versmolten met de Lesvoriaanse nachten.

Lesvos mag trots zijn op zijn uilen. Zo bestaat er een verhaal over hoe Athena, de beschermheilige van de hoofdstad van Griekenland, een uil als totemdiertje nam. Dat kleine dier kwam niet zomaar aangevlogen. Volgens de mythe was het ooit prinses Nyktimene, dochter van Epopeus, koning van Lesvos. De Romeinse schrijver Gaius Julius Hyginus beschreef hoe de vader zijn dochter begeerde en verkrachtte, waarna de prinses het bos invluchtte, waar ze het daglicht schuwde en hoogstens tijdens de nacht tevoorschijn kwam. Hierop kreeg Athena medelijden met de arme meid en veranderde haar in een uil, hoogstwaarschijnlijk een steenuil. 

Ook de Romeinse schrijver Ovidius maakte in zijn Metamorphose melding van deze arme prinses. Hij vertelde echter dat Athena – in het Romeinse rijk Minerva genaamd – Nyktimene wilde straffen, omdat ze het bed van haar vader te schande had gemaakt door zelf haar vader te verleiden. Wat er ook op Lesvos gebeurde, dankzij Nyktimene groeide deze kleine uil uit tot een symbool van grote wijsheid. 

Voordat Athena de uil promoveerde tot een dier dat zó geliefd werd dat zijn grote ogen je voor eeuwig aanstaren vanaf antieke munten, werd een uil juist als een enge vogel beschouwd. Hij had duistere krachten, waar je ver vandaan moest blijven. Nadat Athena en Minerva geen macht meer hadden, verdween ook de uil naar de achtergrond, om pas weer in de 19de eeuw te voorschijn te piepen in culturele uitingen. En weer waren er Grieken die dit mysterieuze dier als eng en als onheilsprofeet zagen, een visie die zelfs tegenwoordig nog wordt gedeeld. 

Vooral de kerkuil moet het ontgelden, misschien vanwege zijn spookachtig witte en maan- of hartvormige gezicht, terwijl uitgerekend deze uilen als heel nuttige dieren worden beschouwd. Eigenlijk zijn het bloeddorstige roofvogels, want één zo’n gemoedelijk knipogende uil kan jaarlijks 2000 tot 6000 muizen of andere knaagdieren oppeuzelen: een zegen voor een muizen- of rattenplaag. Dan wil je wel een nest met kerkuilen in de buurt hebben. 

Deze nachtdieren zijn uiterst bekwaam om de natuur en de knagende gemeenschap in balans te houden. Ze leggen eieren naar gelang het voedselaanbod. Kruipen er veel muizen of ratten rond, dan leggen ze veel eieren. Is het hen al gelukt om de knaagdierenkolonie enigszins te decimeren, dan zal het aantal jonkies dat ze voortbrengen, ook niet groot zijn. Hun voorkeur gaat altijd uit naar het knaagdiertje dat het meeste voorkomt in hun jachtgebied en dat ze muisstil kunnen benaderen dankzij hun speciale lichaamsbouw met grote vleugels en een licht lichaam.

Er zijn wereldwijd tal van wetenschappers die het nut van de kerkuil bestuderen en willen bewijzen, dat ze heel wat pesticiden kunnen verslaan. Ook op Lesvos zijn speciaal voor dit doel nestkisten geplaatst om te zien wat ze zoal eten. Zo is de mediterrane woelmuis (Microtus guentheri) op sommige plekken de meest populaire snack, terwijl dit diertje op geen enkel ander Egeïsch eiland voorkomt. Muizen en ratten van de Oude Wereld (Murinae), net zoals tuinspitsmuizen (Crocidura suaveolens) zijn wat minder gewild, maar staan wel op het menu. 

Wat kerkuilen in Israël en Jordanië eten weet ik niet, maar wel dat ook in die twee landen wetenschappers overal nestkisten plaatsten om maar te bewijzen dat een kerkuil een perfecte ziektebestrijder is in de landbouw. Ze deelden hun bevindingen met Palestina, Marokko en Cyprus. Naar aanleiding van dit project was er vorige maand zelfs een congres in Griekenland, waaraan 12 landen deelnamen. Er werd gesproken over de impact van de oorlog én over hoe scholen en imams kunnen worden ingezet om het negatieve imago van de uil op te vijzelen.

Ondanks dat er veel nestkisten sneuvelen in de oorlog en de kerkuilenbevolking afneemt, geven de academici de strijd niet op en blijven gegevens uitwisselen, of ze nu jood zijn of arabier. De uil zelf kent geen grenzen en wordt nu gezien als een symbool van samenwerking.