Over oude traditionele decemberfeesten.

Donker december is van oudsher een vrolijke feestmaand. Vooral de oude Romeinen wisten die wintermaand niet van ophouden. Het belangrijkste feest was Saturnalia (rond 17 december), vernoemd naar de god Saturnus, die zijn eigen kinderen opat, zodat ze hem niet konden vermoorden zoals ooit was voorspeld. Geen rede voor een feestje, zou je denken, maar wel voor de barbaarse Romeinen: er werd flink gegokt en sociale rollen werden omgedraaid, zoals slaven die werden bediend door hun meesters.

Dat was nog maar het begin: Saturnalia werd gevolgd door Juvenalia, een feest waarop kinderen werden bedolven onder geluksamuletten. Op 25 december werd de wonderbaarlijke geboorte van de Perzische zonnegod Mythras gevierd, die als volwassen man, gewapend met mes en toorts, uit een rots ontsprong om de duisternis te lijf te gaan. Zo werden nog wat kleinere goden die maand met uitbundig vertier vereerd. Tot Keizer Aurelianus het welletjes vond en in het jaar 274 uitriep dat alle vieringen op 25 december zouden samenvallen ter ere van de onoverwonnen (andere) zonnegod Sol Invictus.

Toen het Christendom aan populariteit begon te winnen, rees de vraag wanneer Jezus was geboren. Na wat gesteggel werd men het eens dat Jezus op 6 januari was geboren. Dit vond de bisschop van Rome echter geen slimme datum: dan was iedereen moe van al dat gezuip en gehos in december. Ook al waren het heidense feesten, de christenen deden net zo hard mee. Paus Liberius hakte de knoop in het jaar 354 door: de geboorte van Jezus moest ook op 25 december worden gevierd.

Lang voor Saturnalia zetten de Grieken Saturnus (toen echter Kronos geheten) al in het zonnetje. Ze vierden het minder uitbundig, daar ze niet zo zot waren op deze jongste Titanenzoon, die chaos vereerde en zijn kinderen opat. Bij hen was de god van wijn en feesten populair: Dionysos. Rond midwinter was er bijvoorbeeld Lenaia: het Feest van de Wilde Vrouwen, waarbij een stier of man werd gedood, in stukken gesneden en rauw opgegeten door de Mainaden (de vrouwelijke volgelingen van Dionysos), terwijl ze helemaal uit hun bol gingen met dans en gezang. Later werd Lenaia een theaterfeest in Athene, waarbij stukken werden opgevoerd, zoals die van Aristophanes.

Tegenwoordig gaat het er niet meer zo wild aan toe tijdens de kerst in Griekenland. Kinderen gaan langs de huizen met triangels en kleine trommeltjes om eeuwenoude kerstliedjes (kalanda) te zingen, waarvoor ze worden beloond met snoep en wat muntgeld. Vroeger hadden ze een scheepje in de hand: symbool voor de aankomst van Dionysos. Datzelfde scheepje, versierd met lichtjes, is de oorspronkelijke Griekse kerstdecoratie en wordt ook beschouwd als een ode aan Agios Nikolaos, de patroonheilige van alle zeevaarders, die op 6 december zijn partijtje heeft.

Kerstmis is in Griekenland lang niet zo groot als Pasen. Zeker hier op Lesvos kruipen de Grieken in de donkere decembermaand liever diep weg in hun huizen, achter de tv, wachtend tot de dagen weer gaan lengen. Cadeautjes worden pas uitgewisseld op 1 januari, gebracht door Agios Vasilis, de Griekse variant op de kerstman. Net als tijdens Saturnaliawordt er wel stevig gegokt in de vorm van kaartspelen, maar dat gebeurt op oudejaarsnacht. Het winnen van het spel wordt geacht geluk te brengen voor het nieuwe jaar. 

De kerstperiode in Griekenland duurt officieel van 23 december tot 6 januari, de dag van Epiphania, bij de katholieken Driekoningen genoemd. Op deze dag worden de zee, de rivieren en alle schepen gezegend door de priesters en je treft die dag in het hele land processies aan die richting het water schuifelen. De Drie Wijzen uit het Oosten komen er niet aan te pas, of zij moeten de priester, het hoofd van de kustwacht en de burgemeester zijn, die op dit soort dagen gedrieën het statige hoofd van de optochten vormen.

Het kerstfeest is hier dus wat sobertjes, hoewel er steeds meer kerstlichtjes verschijnen in de donkere straten en achter de ramen. Maar één ding doen de Grieken wel uitbundig en ze beginnen er al lang voor december mee: ze wensen je een prettig kerstfeest: Kala Christoejenna (Καλά Χριστούγεννα)!