De Golf van Kalloni dobbert in het centrum van Lesvos, ongeveer 14.000 hectare groot. De opening naar zee is nauwer dan een kilometer, waardoor er een uniek ecosysteem is ontstaan, dat wordt gevoed door rivieren en kleinere stromen en is omgeven door moerasgronden en zoutpannen waarin flamingo’s al smikkelend rondstappen. Het waterrijke gebied was al bekend in de oudheid, toen Aristoteles er twee jaar verbleef om er het dierenleven te bestuderen (346 – 343 v.Chr.)*. Het is nu vooral een internationale hotspot voor vogelspotters.

Stephen Spielberg is bij mijn weten nooit op Lesvos geweest, maar hij maakte in 1975 wel de film Jaws, met in de hoofdrol een zeedier dat Aristoteles ook heeft beschreven (maar hopelijk niet tot de 60 soorten vis behoort die nu in de Golf van Kalloni rondzwemmen). De impact van deze horrorfilm over haaienaanvallen is zó groot, dat veel mensen vanwege Jaws een levenslange angst hebben ontwikkeld om in zee te zwemmen.

Ik weet dat er geen bloeddorstige haaien in de Egeïsche Zee rondzwemmen. Kleinere exemplaren die geen vlieg kwaad doen, vind je er wel maar dan ver van de kust, zoals ruwe haaien (Galeorhinus galeus). Die eindigen hoogstens op een bord op een eettafel: galeos. Ik speur de zee echter altijd af op zoek naar zo’n berucht zwart driehoekje, wanneer ik me in het blauwe water vlei. Eén keer zag ik er eentje door het water schieten, en terwijl mijn hart zo luid klopte dat het roofdier dat wel moest horen, probeerde ik zo onopvallend mogelijk het strand te bereiken. Pas toen het monster een salto boven de golven maakte, kon ik weer ademhalen: het bleek een speelse dolfijn te zijn.

De meeste haaien zouden rond deze tijd in de buurt van Zuid-Afrika moeten zijn, waar de grootste sardinetrek ter wereld plaatsvindt: miljoenen sardientjes die in een school van meer dan 7 kilometer lang vanaf het zuidelijkste puntje van het Afrikaanse continent (Kaap Agulhas) richting de oostkust van Zuid-Afrika en Mozambique zwemmen. Een soort reizend eetfestijn, waar haaien, dolfijnen en zelfs zeevogels (zoals jan-van-genten en aalscholvers) samen delen in de feestvreugde over deze rijke dis.

De op één na grootste sardinetrek vindt plaats in Mexico, rond de Magdalena Baai. Maar of er ook een Griekse variant is, weet ik niet. De enige sardine-migratie die hier op het eiland bekend is, vindt plaats tijdens het Sardientjes Festival in Skala Kalloni, wanneer deze zilveren visjes massaal uit het water worden gevist en op de grill eindigen.

Op 2, 3 en 4 augustus is het weer zover. Dan verzamelen de lekkerste sardientjes van heel Griekenland zich in de Golf van Kalloni: de beroemde papalines, die hun smeuïgheid en ‘zoete’ smaak te danken hebben aan het hoge gehalte aan minerale voedingsstoffen in de Golf van Kalloni, wiens onderwaterwereld Aristoteles al prees als zoveel rijker dan de mooiste tuinen aan wal.

Nog lekkerder worden sardientjes wanneer ze enkele uren in een bed van zout mogen slapen. Dan krijg je sardelles pastès, rauw gezouten, met een bijna romige haringsmaak. Het lekkerste hapje voor bij een glaasje ouzo: de frisse smaak van dit anijsdrankje – ook een specialiteit van Lesvos – is een hemelse combinatie met het tintelende zout van de vis.

De laatste tijd ben ik echter bijzonder teleurgesteld: er is geen sardientje meer te krijgen in de tavernes. De weinige die er zijn, worden voor duizelingwekkende prijzen verkocht. Natuurlijk is dat niet de schuld van vreetgrage haaien, want dan hadden vissers allang alarm geslagen. Het kan aan de wekenlange hittegolf liggen, waarvan we net aan het bekomen zijn. In Zuid-Afrika vertikken de sardientjes het om de sardinetrek in te zetten, wanneer de temperatuur van het water niet onder de 21 °C zakt. Het is dus de vraag of ook de Golf van Kalloni te warm is geworden. Het is te hopen dat de sardientjes in dieper en koeler water rond het eiland zwerven, totdat ze de verleiding van al dat lekkere eten in de Golf van Kalloni niet meer kunnen weerstaan en alsnog komen. Want anders is er op het Sardientjes Festival voor iedere bezoeker slechts één sardientje, of zelfs helemaal niets.

Gelukkig is het zouten van vis een onuitroeibare Griekse culinaire traditie en worden niet alleen sardientjes gedwongen het zout te kussen. Een andere populaire (in plakken) gezouten vis is lakerda, gemaakt van palamida (bonito) die het gehele jaar door wordt geserveerd. Andere met zout omgetoverde vissen zijn marida (Spicara smaris) en kolios (makreel). Maar toch: een zomer zonder sardientjes is geen zomer.

* Aristotle’s Lagoon, BBC documentaire door professor Armand Leroi.